Wszystkie rysunki w tym tekście są dynamiczne (można przesuwać niektóre punkty).
Rysunki utworzone są przy użyciu programu C.a.R. - dziękujemy Rene Grothmannowi.
W przypadku, gdy któreś z rysunków nie wyświetlą się, należy 'odświeżyć stronę'.
Niech k oznacza ustaloną prostą i O punkt poza tą prostą.
Miejsca jednakowo odległe od O i od k tworzą linię zwaną parabolą. Oznaczmy ją Par(O,k).
Zadanie 0.
Jak wyznaczać punkty paraboli Par(O,k)?
Rozwiązanie.
Dla zadanego punktu P' na prostej k,
punkt P przecięcia symetralnej odcinka OP'
i prostej prostopadłej do k przechodzącej przez P'
jest punktem paraboli Par(O,k).
(Zobaczy kroki konstrukcji; kliknij
.)
Uwaga.
Dla (dowolnego) punktu Z przez Z' oznaczmy taki punkt na k,
że ZZ' jest odległością Z od k, czyli prosta Z'Z jest prostopadła do k.
Dla punktu P paraboli Par(O,k) przez sP
oznaczamy symetralną odcinka OP'.
Zadanie 1.
Niech punkt P leży na paraboli Par(O,k).
Niech punkt X
P leży na prostej sP
Uzasadnij, że
X nie leży na paraboli Par(O,k).
Rozwiązanie.
OX = XP' (bo X leży na symetralnej),
XP' > XX' (bo przeciwprostokątna jest dłuższa
od przyprostokątnej).
skąd
OX > XX' (dokończ rysunek).
Zadanie 2.
Niech punkt P leży na paraboli Par(O,k).
i niech punkt Y leży po przeciwnej stronie
prostej sP niż punkt O.
Uzasadnij, że
Y nie leży na paraboli Par(O,k).
Rozwiązanie.
Niech X oznacza punkt przecięcia sP i OY.
OY = P'X + XY > P'Y
Y'Y ,
gdzie:
' = ' - wynika z własności symetralnej,
' > ' - wynika z nierówności trójkąta,
'
'
- wynika z faktu, że Y'Y jest najkrótszym odcinkiem łączącym Y z k.
Wniosek A. Proste sP są podpierającymi, tzn.
parabola leży po jednej stronie prostej sP.
(To 'niemal' to samo co stwierdzenie: sP są stycznymi do paraboli.)
Zadanie 3.
Niech punkt Z leży 'pod' parabolą.
Skonstruuj taki punkt P paraboli Par(O,k), że
Z leży na sP.
Wskazówka.
Najpierw znajdź punkt P'.
Rozwiązanie.
Okrąg o środku Z, przechodzący przez O, wyznacza w przecięciu
z prostą k punkt P'. Dalej - jak w Zadaniu 0.
Uwaga.
Są dwa takie punkty. Narysuj oba.
Zadanie 4.
Niech punkt P leży na paraboli Par(O,k)
i punkt P'' leży na półprostej P'P poza odcinkiem P'P.
Niech nP będzie prostą prostopadłą do sP
przechodzącą przez punkt P.
Uzasadnij, że
nP jest dwusieczną kąta OPP'',
czyli
| 0PN |
=
| NPP'' | .
Rozwiązanie.
Odbijając kąt 0PN
w prostej sP, dostaniemy kąt wierzchołkowy
z kątem NPP''.
Wniosek B.
Promienie z żarówki umieszczonej w punkcie O, po odbiciu od paraboli
utworzą równoległą wiązkę światła.
Wniosek B'.
Lusterko w kształcie paraboloidy obrotowej (= powierzchni powstałej z obrotu paraboli względem jej osi symetrii
OO'), ustawione osią symetrii w kierunku słońca,
skupi promienie słoneczne w punkcie O (ognisko).
Zadanie 5.
Niech punkt P leży na paraboli Par(O,k).
Niech punkty K,L leżą na prostej sP tak,
że P jest środkiem odcinka KL.
Uzasadnij, że
pole KK'L'L = 2 . pole KL0 .
Rozwiązanie.
Trójkąt KLP', będący odbiciem trójkąta KL0, jest połową trapezu KK'L'LL.
Można to sprawdzić rachunkiem albo inaczej:
'rozetnij' trapez wzdłuż PP' i obróć jedną z części (np. KK'P'P) o 180o względem P;
wtedy z trapezu powstaje 'chudy' prostokąt, będący w połowie czerwony
(kliknij ).
Wniosek C.
Niech P,Q leżą na paraboli Par(O,k).
Parabola dzieli wielokąt OPP'Q'Q na dwa obszary, których stosunek pól jest równy 2 : 1.
Dowód (szkic).
Stosujemy n razy tezę Zadania 5 dla wielokątów
przybliżających owe obszary.
(Na rysunku zwiększ n przesuwając czerwoną kropkę.)
Możliwość budowania takich przylegających trapezów (i trójkątów)
wynika z tezy Zadania 3.
Zadanie 6.
Niech P,Q leżą na paraboli Par(O,k).
Niech punkt K będzie punktem przecięcia prostej sP
i symetralnej odcinka P'Q'.
Uzasadnij, że
K leży na prostej sQ .
Rozwiązanie.
OK = KP' (bo K leży na symetralnej sP),
KP' = KQ' (bo K leży na symetralnej odcinka P'Q'),
stąd
OK = KQ' ,
czyli K leży na sQ, symetralnej odcinka OQ'.
Zadanie 7.
Niech P,Q,R leżą na paraboli Par(O,k) tak, że
R' leży na symetralnej odcinka P'Q'.
Niech punkt K będzie punktem przecięcia prostej sP
i symetralnej odcinka P'Q'.
Uzasadnij, że
środek odcinka PK leży na prostej sR
i środek odcinka KQ leży na prostej sR.
Rozwiązanie.
Wystarczy dwukrotnie zastosować Zadanie 6.
Raz - dla punktów P, R i prostej sP,
drugi raz - dla punktów Q, R i prostej sQ.
Zadanie 8.
Niech P,Q,R leżą na paraboli Par(O,k) tak, że
R' leży na symetralnej odcinka P'Q'.
Uzasadnij, że
prosta sR jest równoległa do odcinka PQ.
Rozwiązanie.
Proste sP i sQ przecinają się w punkcie K,
leżącym na symetralnej odcinka P'Q' (z Zadania 6.), więc na prostej RR'.
Z Zadania 7. wynika, że sR połowi boki PK, KQ
trójkąta PQK. Zatem sR jest równoległa do PQ
(z tw. Talesa).
Zadanie 9.
Niech P,Q leżą na paraboli Par(O,k)
i niech K będzie punktem przecięcia prostych sP i sQ.
Niech L oznacza środek odcinka PQ.
Uzasadnij, że
środek odcinka KL jest punktem paraboli Par(O,k).
Rozwiązanie.
Z Zadania 8. wynika, że jeśli na symetralnej odcinka P'Q' leży jakiś
punkt paraboli, to leży na odcinku połowiącym boki PK, KQ
trójkąta PQK, skąd wynika, że pokrywa się on ze środkiem odcinka LK.
Istnienie punktu paraboli na prostej KK' wynika z Zadania 0.
(podstawiając K' w miejsce P').
Zadanie 10.
Niech P,Q leżą na paraboli Par(O,k)
i niech K będzie punktem przecięcia prostych sP i sQ.
Niech L oznacza środek odcinka PQ i niech
M i N oznaczają środki odcinków PK i PL
Parabola dzieli odcinek MN; w jakim stosunku?
Rozwiązanie.
Z Zadania 10. wynika, że R - środek odcinka KL jest punktem paraboli.
Niech Z oznacza środek odcinka PR. Z jest oczywiście również
środkiem odcinka MN (z tw. Talesa).
Stosując Zadanie 10. do punktów P,R otrzymamy:
środek odcinka ZM jest punktem paraboli.
Zatem parabola dzieli MN w stosunku 1 : 3.
Uwaga.
Na rysunku pokazano jak, mając punkty P, Q paraboli i proste sP, sQ,
wyznaczać dalsze punkty paraboli (te czerwone). Czerwone punkty są środkami odcinków
o czarnych końcach o numerach o jeden mniejszych.
(Na rysunku punkty, które wydają się środkami pewnych odcinków są faktycznie środkami.)
Liczby pokazują kolejność konstrukcji.
Czarne trójkąty coraz lepiej wypełniają obszar nad parabolą zawarty w trójkącie PQK.
Obliczając sumę ich pól Archimedes pokazał, że obszar nad parabolą w trójkącie PQK
ma pole równe 2/3 pola tego trójkąta.
Poniżej pokażemy to trochę inaczej.
Zadanie 11*.
Niech P,Q leżą na paraboli Par(O,k)
i niech K będzie punktem przecięcia prostych sP i sQ.
Niech P'', Q'' leżą na odcinkach PP' i QQ' tak, że
P''Q'' || PQ i K leży na P''Q''.
Uzasadnij, że:
a)
pole PKO + pole QKO =
pole PKP' + pole QKQ',
b)
pole P'KP'' + pole Q'KQ'' =
pole PQO,
c)
pole P'P''Q''Q' = 2 . pole PQO,
d)
parabola dzieli obszar P''PQQ'' w stosunku 2 : 1,
e)
obszar nad parabolą w trójkącie PQK ma pole równe 2/3 pola tego trójkąta.
Rozwiązanie.
Może jednak spróbuj sam!
To nie jest takie trudne, gdy użyjesz tezy Wniosku C.
Zadanie 12*.
Mając tylko punkty P,Q paraboli Par(O,k) i proste
sP i sQ skonstruuj prostą k i punkt O.
Rozwiązanie.
(szkic)
Bazując na Zadaniu 9., znajdujemy kierunek prostych prostopadłych do k.
Dalej, dzięki Zadaniu 4., wyznaczamy O.
Na koniec łatwo wyznaczamy P', zatem i prostą k.
|